MACİT SOYDAN

"Palto", "Yol Arkadaşım", "Taras Bulba", "Bir Delinin Hatıra Defteri" ve "Ölü Canlar" gibi eserlerle tanınan, Rus ve Dünya Edebiyatı'nın en önemli isimlerinden birisi olan Nikolay Gogol'ün ölümününün üzerinden yaklaşık iki asır geçti. "Palto" adlı öyküsüyle Modern Edebiyat'ın kurucuları arasında yer alan Gogol için, bir başka Dünya Yazarı Fyodor Dostoyevski, "Hepimiz Gogol'ün paltosundan çıktık" demişti.

1 Nisan 1809 tarihinde, orta halli toprak sahibi bir ailenin çocuğu olarak Soroçinski köyünde dünyaya gelen Gogol, Kazak kültüründen fazlasıyla etkilenir. Bu ilham ona daha sonra "Taras Bulba" adlı eşsiz eserini yazdıracaktır.

Gogol, 1831 – 1832 yıllarında Ukrayna'daki çiftlik hayatını anlattığı, hikayelerini Dikanka yakınlarındaki "Çiftlikte Akşam Toplantıları" adlı eserinde toplar. Bu kitap onun edebiyat dünyasında parlamasını sağlar. Daha sonra ise "Eski Zaman Beyleri" adlı öyküsü gelecektir.

Ancak onu meşhur eden eseri ise "Bir Delinin Hatıra Defteri"dir. Bugün bu eser dünyanın pek çok yerinde çeşitli biçimlerde tiyatroya uyarlanmıştır.

Büyük komedisi "Müfettiş"te ise Gogol, Rusya'daki bürokrasiyle deyim yerindeyse dalga geçer. Ancak şimşekleri üzerine çekmiştir ve Rusya'dan ayrılmak zorunda kalır. Gogol için Roma günleri başlar. Burada, yakın arkadaşı Puşkin'in tavsiyesi üzerine "Ölü Canlar"ı yazar. Eseri yazdığı sırada ise dostunun ölüm haberini alır.

Ölü Canlar’ın 1. cildinde ise Modern Dünya Edebiyatı'na yön veren "Palto" hikâyesi yer alır. Hikâyenin baş karakteri Akaki Akakiyeviç, minimal yaşayan bir insan portresi çizer. Ezilen küçük bir memur olan Akaki Akakiyeviç, bireysel hırslardan uzaktır ve tıpkı eski zaman insanları gibi düşünür. Ayağını yorganına göre uzatmakta ve kaderine razı olmaktadır. Ölü Canlar ile Gogol, Çarlık Rusya'daki çürümüşlüğü gözler önüne sererken, edebiyatta da kahramanın bireye dönüşümünü sağlar. Artık öyküde gerçek insanlar vardır. Dostoyevski bu sebeple "Hepimiz Gogol’ün Palto’sundan çıktık" diyecektir.

Ömrünün son döneminde dine tekrar dönüş yapan Gogol, özellikle Belinski tarafından çok sert eleştirilir. Ünlü eleştirmen, Gogol'ün bu tavrını yerden yere vuran bir mektup yazar.
 

15 Temmuz 1847'de yazdığı mektupta Belinski, "Kibirli bir boyun eğişle gerçekten yüce yapıtlarınızı yadsıyarak başınıza nasıl büyük bir dert açtıysanız şimdi de içtenlikli bir boyun eğişle son kitabınızı yadsımalı ve eski yapıtlarınıza benzer yeni yapıtlar yayınlayarak bu ağır günahınızın kefaretini ödemelisiniz." ifadelerini kullanır.

Fakat Gogol, 1852 yılında Ölü Canlar romanının ikinci bölümünün el yazmalarını yakarak imha eder. Bu davranışından 10 gün sonra 42 yaşında Moskova’da ölür.

Nota ve Tınıyla...

macit.soydan@gmail.com